Założenie mówiące o tym, że Polacy są potomkami Wandalów było powszechne w średniowieczu oraz w początkach okresu nowożytnego, informują nas o tym słowa napisane przez pisarzy zagranicznych jak i krajowych. Ostatecznie koncepcja wandalska musiała ustąpić miejsca myśli sarmackiej, która bardziej pasowała do obrazu Rzeczpospolitej Obojga Narodów, jako państwa łączącego wschód z zachodem. Polska historiografia jednak nie zapomniała o hipotezie wandalskiej, konkretnie, zadbał oto wybitny mediewista profesor Jerzy Strzelczyk, który jest autorem monumentalnego dzieła o Wandalach . Profesor Strzelczyk w swym opracowaniu opisał dzieje Wandalów począwszy od najstarszego źródła pisanego, (autorstwa historyka rzymskiego Pliniusza Starszego), pochodzącego z I wieku, w którym jest wzmianka o Wandalach aż do kresu ich afrykańskiego państwa, które zostało zniszczona przez flotę Cesarstwa Wschodniorzymskiego w pierwszej połowie VI wieku. Nie zabrakło również miejsca w tej monografii, aby przeanalizować źródła pisane, które dostarczają informacji, rzekomo dowodzące pokrewieństwo Polaków ze starożytnymi Wandalami. Trzeba jednak przyjąć odpowiednie kryterium, aby prześledzić treść źródeł. Podzielić na tzw. zagraniczne i krajowe (polskie) oraz na średniowieczne i nowożytne.
Wandalowie na ziemiach polskich
Zanim przejdę do przedstawienia źródeł pisanych na temat synonimicznego stawiania Wandalów Polaków czy w ogóle Słowian, warto poświęcić kilka zdań wynikom badań archeologicznym dotyczącym obecności Wandalów na terenach dzisiejszego państwa Polskiego. Wandalowie przybyli z Skandynawii (półwysep jutlandzki i dzisiejsza wyspa Zelandia wchodząca w skład Królestwa Duńskiego) około IV wieku p.n.e. na dzisiejsze ziemie polskie (Dolny Śląsk, Mazowsze oraz część Małopolski). Archeolodzy na podstawie wnikliwych badań powiązali Wandalów z archeologiczną kulturą przeworską, która występowała na sporej części obecnego państwa polskiego oraz Zakarpacia między III wiekiem p.n.e. a V wiekiem n.e. .
Źródła średniowieczne
Pierwszym znanym źródłem pisanym gdzie powiązano Słowian (Polaków) zamieszkujących dzisiejsze zimie polskie z Wandalami są Cuda św. Udalryka (Miracula Sancti Oudarlici) spisane przez proboszcza katedry w Augsburgu Gerharda pod koniec X wieku . Jak się okazało, jeden z cudów był przypisany pierwszemu znanemu z przekazów pisanych władcy ziem polskich Mieszkowi I. Pierwszy władca piastowski miał być zraniony zatrutą strzałą (szczegóły tego wydarzenia są nieznane), z opresji wyciągną go duchowny Udalryk. Gerhard pisząc o Mieszku I przedstawił go w następujący sposób: „dux Wandalorum, Misico nimine” (książę Wandalów, o imieniu Mieszko). Dlaczego tak tytułowany pierwszego władcy polskiego? Pierwsza sprawa dotyczy się nazwy „Polanie”. Znane pierwsze źródła pisane, w których jest nazwa „Polanie” pochodzą z około 1000 roku . A skoro Gerhard swe opowiadanie, o św. Udalryku napisał przed 1000 rokiem, musiał jakoś lud podległy Mieszkowi I określić. Tu jednak powstaje kolejne pytanie dotyczące właśnie pochodzenia tego określenia, lub nawet paraleli Słowianie- Wandalowie. W średniowieczu kronikarze, pisarze germańscy nazywali często Słowian Wenden (Wendowie), ta nazwa pochodzi od ludu starożytnego Wenetów (Veneti, Venedi) który zamieszkiwał jeden z rejonów przy bałtyckich. Zarówno „Wendowie” jak i „Wandalowie” mają podobne brzmienie, co mogło mieć wpływ na nazywanie Słowian Wandalami, do tego jeszcze dochodzi ówczesna wiedza o pobycie Wandalów na ziemiach w średniowieczu nazywanymi słowiańskimi, a które było pod jurysdykcją władców wczesnopiastowskich . Żyjący na przełomie XII i XIII wieku pisarz pochodzenia angielskiego Gerwazy z Tilbury, w swym dziele Rozrywki cesarskie (Otia imperialaia), pisze o „okrutnym ludzie Wandalów”, żyjącym w sąsiedztwie innych „ludów Sarmackich” nad „morzem sarmackim” [morze bałtyckie], do którego wpadają rzeka „Sarmaticus” oraz „Wandal”[ rzeka Wisła] . W innej części swego opracowania Gerwazy już używa nazwy „Polska” która leży między „Alpami Huńskimi” [Karpaty] a Oceanem, a nazywana jest przez swych mieszkańców „ziemią Wandalów” od rzeki „Wandal” .
W Polskiej historiografii Wandalowie, jako domniemani przodkowie Polaków pojawiają się w Kronice Polskiej (Chronica Polonorum) napisanej przez biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka . Wątek wandalski miał związek z córką legendarnego władcy Polaków Kraka Wandą. Kadłubek stworzył historię, według której księżniczka Wanda po tym jak nie pojąwszy za męża „tyrana lemańskiego”, została zmuszona odeprzeć atak napastliwego Germanina. Książę po przegranej batalii wygłasza pochwałę pod adresem księżniczki i popełnia samobójstwo. Odtąd Wanda miała żyć długo i szczęśliwie. Dalej biskup krakowski napisał tak: „Od niej ma pochodzić nazwa rzeki Wandalus, ponieważ ona stanowiła ośrodek jej królestwa; stąd wszyscy, którzy podlegali jej władzy, nazwani zostali Wandalami” . Historia stworzona przez Kadłubka posłużyła również anonimowemu autorowi Kroniki Wielkopolskiej z tym, że pewne fragmenty związane z księżniczką Wandą zostały zmienione. Jedna modyfikacja dotyczy się imienia księżniczki Wanda na Węda/Wąda, druga zaś śmierci Wandy. Przekaz Kadłubka zostawiam pewną lukę, dotyczącą genezy nazwy rzeki „Wandal”, dlatego prawdopodobnie autor Kroniki Wielkopolskiej postanowił stworzyć własną hipotezę, według której po pokonaniu wojsk Alemanów Wanda postanowiła oddać się, jako ofiara bogom, topiąc się w rzece Wisła, która od tego wydarzenia miała nazywać się „Wandal”, a Polacy i inne ludy słowiańskie „Wandalitami” . Franciszkanin a zarazem kronikarz Dzierzwa zwany też Mierzwą, napisał na początku XIV wieku kronikę, w której historię Polski wpisał w schemat biblijny oraz starożytny. Rzekomym protoplastą Polaków był Wandal, franciszkanin krakowski przedstawił to w taki sposób: „Przede wszystkim należy wiedzieć, że Polacy pochodzą z rodu Jafeta, syna Noego. Ów Jafet, wśród licznych spłodzonych przez siebie synów, miał również jednego imieniem Jawan, którego Polacy zwą Iwan (..). Jawan zrodził Philirę, Philira zrodził Alana, Alan zrodził Anchizesa, An-chizes zrodził Eneasza, Eneasz zrodził Askaniusza, Askaniusz zrodził Pamfi-liusza, Pamfiliusz zrodził Reasilwę, Reasilwa zrodził Alanusa, Alanus, — który jako pierwszy przybył do Europy — zrodził Negnona, Negnon zaś zrodził czterech synów, z których pierworodnym był Wandal, od którego wywodzą się Wandalici, zwani obecnie Polakami” . Dzierzwie nie można odmówić pomysłu oraz wyobraźni w opisywaniu dziejów „Polaków- Wandalów”. Wspominany Wandal zawładną sporą częścią Europy, w tym całą Rusią, Polską a także Czechami i Węgrami. Na temat księżniczki Wandy franciszkanin napisał: „Owa Wanda otrzymała imię od Wandal, przodka Wandalów to jest Polaków […] można by też powiedzieć, że Wanda przybrała imię od rzeki Wandalus […] stąd Wandalitami zowie się wszystkich poddanych jej władzy” . Najwybitniejszy polski kronikarz i dziejopisarz okresu średniowiecznego Jan Długosz, nie przywiązywał w porównaniu choćby do Dzierzwy, wielkiego znaczenia dla „teorii wandalskiej”. W swym najbardziej znanym opracowaniu Roczniki, czyli kroniki słynnego Królestwa Polskiego (Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae). Nazwy „Wandal”, „Wandalus” i „Wandalowie” pojawiają się w kronice Długosza trzykrotnie, w analizie wywodu genealogicznego ludów świata, w opisie głównych rzek płynących przez Królestwo Polskie oraz przy historii królowej/księżniczki Wandy .
Bardzo ważnym zagranicznym źródłem z okresu renesansowego dotyczące „Wandalów” jest opracowanie niemieckiego teologa oraz historyka Alberta Krantza, zatytułowane, Wandalia sive historia de Wandalorum vera origine, varis gentibus, crebris a patria migrationibus, regnis item, etc. w skrócie Wandalia. Krantz uważa Wandalów i Słowian za ten sam lud z tym, że nazwa Wandalowie dotyczy się okresu rzymskiego oraz odłamu potężnego plemienia, który ruszył ze swych siedzib z Europy środkowej na zachód i południe ci, co pozostali przyjęli później nazwę Słowianie. Autor Wandalii używając nazwy Słowianie miał głównie na myśli Słowian Połabskich. Roczniki Alamańskie, odnotowujące wyprawę Karola Wielkiego na Połabie, informują, że król podążył do krainy Wandalów. Pochodzące z połowy XI w. Roczniki Augustiańskie przekazują zaś inną, cenną wzmiankę. Otóż, podczas walk wojsk saskich z Lucicami wojsko Sasów wybite zostało przez Wandalów.
W kontekście historii Polski a także ziem dzisiejszej Polski warto o Wandalach pamiętać, gdyż przez pewien okres czasu żyli na terenach, które są częścią dzisiejszej Rzeczpospolitej Polskiej a wyruszając na swoją wielką wędrówkę na południe Europy i do Afryki pozostawili na tych terenach znaczącą część swoich pobratymców.
Dalej: https://aryusslav.livejournal.com/3731.html?fbclid=IwAR0LrUOGDN8KMo1SI-tWotgkLUQHfRaXI2fJkLNPOuihrUMi-NPe8ZbWSGo
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz