Wega, gwiazda w centrum wszystkiego

 

Wega, piąta najjaśniejsza nocna gwiazda, świeci niemal prosto nad głową na początku tego miesiąca i może być najważniejszym po Słońcu obiektem świetlnym na niebie. Ale jak dokładnie wymawia się jej nazwę? Czy jest to VEE-guh czy VAY-guh?

W lipcu 2006 roku Tony Flanders ze Sky & Telescope zajął się tym pytaniem:

"W 1941 roku Amerykańskie Towarzystwo Astronomiczne (AAS) utworzyło komitet składający się z Samuela G. Bartona, George'a A. Davisa, Jr. i Daniela J. McHugha, aby skonsultować się z astronomami, pedagogami, arabistami i wykładowcami planetarium i wymyślić listę preferowanych wymówień dla popularnych nazw gwiazd i konstelacji. Ich raport końcowy, przyjęty przez AAS, ukazał się w Sky & Telescope z czerwca 1943, strona 12."

Zdecydowali, że Wega powinna być wymawiana jako VEE-guh. Miało to sens, ponieważ przez wieki była znana jako Wega i wymawiana jako WE-guh, co oznacza zstępującego orła w języku arabskim. Później W przekształciło się w V, ale wymowa pozostała taka sama: VEE-guh. Jako początkujący astronom amator w 1966 roku, posiadałem planisferę Edmunda, która zawierała instrukcję obsługi z przewodnikiem wymowy zgodnym ze standardami AAS.

SAY WHAT? /co z tego\

Jednak gdzieś po drodze Vega stała się (w większości) VAY-guh, pozostawiając mnie i mój pokrój w mniejszości. Obecnie, internetowy słownik Merriam-Webster podaje obie wymowy, podczas gdy American Heritage Dictionary wymienia VEE-guh. Uznając, że język ewoluuje, mówię początkującym hobbystom, że jedno i drugie jest poprawne.

Mam przeczucie, że zmiana na VAY-guh, przynajmniej w USA, nastąpiła z kilku powodów. Po pierwsze, kraj ten ma znaczną populację hiszpańskojęzyczną. W języku hiszpańskim dźwięk "e" wymawia się jako "ay", a nie "ee". Pomyśl o Las Vegas. W rzeczywistości Vega jest powszechnym hiszpańskim nazwiskiem i oznacza "łąkę" lub "żyzną równinę". Ale podejrzewam też, że Chevrolet Vega miał coś wspólnego z całym tym biznesem.

Nazwany na cześć gwiazdy i wymawiany jako VAY-guh, samochód był wielkim hitem we wczesnych latach 70-tych, dopóki właściciele nie odkryli, że jest podatny na pożary zbiorników gazu, szybkie rdzewienie i topnienie części silnika. Wzrost i upadek Vegi z radosnych reklam telewizyjnych do niesławy wyrył jej nazwę (i wymowę) w pamięci publicznej. Skoro już jesteśmy przy temacie, w filmie Kontakt z 1997 roku Jodie Foster, jako dr Ellie Arroway, otrzymuje wiadomość od czujących istot na planecie wokół Vegi, wymawianej przez cały film jako VAY-guh (ugh!). Aby wyszczotkować się na nazwach gwiazd, skonsultuj ten przewodnik po wymowie gwiazd i konstelacji lub posłuchaj tej wersji audio.

Jakkolwiek byśmy tego nie wymawiali, Wega jest białą, jasną i promienną gwiazdą. Z deklinacją prawie +39° świeci bezpośrednio nad głową każdego, kto mieszka na 39° szerokości geograficznej północnej. Szybkie spojrzenie ujawnia, że kilka dużych miast dzieli to szczęście: Topeka, Kansas; Dover, Delaware; Baltimore, Maryland; Cincinnati, Ohio; i Kansas City, Missouri. Z mojego miejsca na 47° na północ przechodzi na południe od zenitu, ale wystarczająco blisko, aby wymagać poważnego skręcenia karku w kulminacji.

Dla wielu Wega jest zwiastunem lata w martwym zimie, błyszcząc między nagimi gałęziami na północno-wschodnim niebie około godziny 1 w nocy czasu lokalnego pod koniec lutego. Uwielbiam obserwować jej wschód podczas moich późnonocnych spacerów. Jako dziecko obserwowałam go z okna mojej sypialni, gdy miałam spać, jak wspinał się po zaśnieżonym podwórku sąsiada.

WEGAŃSKA OBIETNICA

Żyjąc w Duluth w Minnesocie, gdzie zimy bywają nieustępliwe, Vega przynosi nadzieję. Jest również nierozerwalnie związana z latem jako najjaśniejsza gwiazda w rozległym asteryzmie Trójkąta Letniego. Z mojej szerokości geograficznej Wega wschodzi jako pierwsza, a za nią w tej kolejności są Deneb i Altair. Trio to obramowuje jeden z najjaśniejszych, najgrubszych segmentów Drogi Mlecznej. Z zanieczyszczonego światłem nieba na średnich szerokościach geograficznych może to być jedyna część Drogi Mlecznej, którą większość ludzi kiedykolwiek zobaczy.

Jesienią Wega jako pierwsza z całego trio przechyla się na zachód. Mimo, że jej północna deklinacja utrzymuje gwiazdę w polu widzenia przez wiele miesięcy, nie lubię patrzeć jak odchodzi. Jeśli mieszkasz na północ od 51° szerokości geograficznej, Wega nigdy nie opuści Twojego pola widzenia, ponieważ jest okołobiegunowa i nigdy nie zachodzi. Zastanawiam się, czy ktoś kiedykolwiek widział ją z Londynu, gdzie gwiazda unosi się tylko ½° powyżej linii prostej północnej na nadir.

Ten dagerotyp Wegi z 1850 roku jest pierwszym obrazem gwiazdy nocnej. Kolce dyfrakcyjne, cecha związana z teleskopami, które mają wtórną obstrukcję, byłyby spowodowane przez diafragmę aparatu.
Domena publiczna

W nocy z 16 na 17 lipca 1850 roku Wega stała się pierwszą po Słońcu gwiazdą, której zrobiono zdjęcie. James Adams Whipple i William Bond użyli 15-calowego refraktora w Obserwatorium Harvard College, aby skupić światło Wegi na arkuszu posrebrzanej kopuły uczulonej oparami jodu, naświetlając go przez około 20 minut. Oczekiwanie, jakie musieli odczuwać, obserwując rozwój obrazu w gorących oparach rtęci, musiało być równie intensywne, jak nasze oczekiwanie na pierwsze zdjęcia pobierane z Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba.

FIRST AGAIN!

W sierpniu 1872 roku astronom amator Henry Draper wybrał Wegę jako pierwszą gwiazdę nocną, której widmo zostało sfotografowane. Obraz Drapera ujawnił klasyczne linie absorpcyjne wodoru znane jako seria Balmera. Ta schodkowa sekwencja linii powstaje, gdy elektrony w atomie wodoru znajdujące się na wyższych poziomach energetycznych spadają na poziom 2, drugi najbliższy jądru. Każdy spadek w dół uwalnia foton energii. Elektron nurkujący z poziomu 3 na 2 wypluwa foton głęboko czerwonego światła - znaną linię H-alfa. Spadek z poziomu 4 na 2 daje H-beta; 5 na 2, H-gamma; i tak dalej.

Amatorzy rutynowo rejestrują serię Balmera w Wadze i innych gwiazdach jej klasy spektroskopowej. W przypadku instrumentów wizualnych, takich jak Rainbow Optics Star Spectroscope, linie widmowe są bardzo wyraźne w okularze. Chociaż ten model nie jest już dostępny, używane spektroskopy pojawiają się od czasu do czasu na Chmurowych Nocach. Za skromną kwotę możesz również sfotografować widma gwiazd swoją lustrzanką lub aparatem bezlusterkowym. Jedną rzeczą jest patrzeć na gwiazdę i wiedzieć, że jest zbudowana z gorącej plazmy, ale zupełnie inną zobaczyć "kod kreskowy" wodoru bezpośrednio na własne oczy. Wyraźne linie Wegi sprawiają, że jest ona doskonałym miejscem do rozpoczęcia obserwacji.

Na podstawie linii wodoru Wega została użyta do identyfikacji i klasyfikacji podobnych gwiazd tego typu, takich jak Syriusz, Altair i Fomalhaut. Ze względu na swoje "zwykłe" widmo i stałe światło, od 1943 roku służy jako jedna ze stabilnych gwiazd standardowych, według których klasyfikuje się inne. Wega jest niebiesko-białą gwiazdą ciągu głównego klasy A0, która jest 2,1 razy masywniejsza od Słońca i około 2,5 razy większa od niego, położona w odległości 25 lat świetlnych.

Zarówno jej bliskość, jak i jasność (40 razy większa od Słońca) sprawiają, że jest jedną z najjaśniejszych gwiazd na niebie. Świeci ona z magnitudo +0,03 i przez lata była standardowym odniesieniem dla punktu zerowego magnitudo używanego do kalibracji skali magnitudo w urządzeniach fotoelektrycznych.

RING 2.0

Podobnie jak Słońce, Wega spala wodór w swoim jądrze, ale ponieważ jest gorętsza i masywniejsza, szybciej wyczerpie swoje zapasy energii. Obecnie gwiazda ma około 455 milionów lat. Wega opuści ciąg główny za około 500 milionów lat i rozdęje się do czerwonego olbrzyma, po czym wyrzuci swoją atmosferę i przekształci się w białego karła otoczonego mgławicą planetarną. Następnym razem, gdy będziesz obserwował Mgławicę Pierścień (M57), wyobraź sobie Wegę jako jej następcę na długo po tym, jak obecny Pierścień rozrośnie się i zniknie nie do poznania.

Młode gwiazdy często obracają się szybko, a Wega nie jest wyjątkiem, obracając się raz wokół własnej osi co 12,5 godziny. Porównaj to z naszym powolnym Słońcem, któremu obrót zajmuje średnio 27 dni. Gazowe obiekty, takie jak gwiazdy, zginają się podczas obrotu, więc szybki obrót Wegi rozciągnął ją w jajowaty kształt zwany sferą obłą. Jej średnica równika jest 2,82 razy większa od średnicy Słońca, a średnica bieguna wynosi 2,36 średnicy Słońca, co stanowi różnicę 19 procent. Z naszego ziemskiego punktu obserwacyjnego patrzymy niemal prosto na jeden z jej biegunów.

Kształt Wegi w połączeniu z jej szybkim obrotem nagrzewa rejony polarne i schładza strefę równikową, przez co biegun jest jaśniejszy od równika, co jest zjawiskiem znanym jako ciemnienie grawitacyjne. Różnica temperatur jest znacząca: 9 700°C (17 500°F) w regionach polarnych w porównaniu do 7 900°C (14 200°F) na równiku.

PLANET OR CATASTROPHE?

Podczas gdy Wega może gościć niepotwierdzoną jeszcze planetę wielkości Neptuna, mamy ostateczny dowód na istnienie pylistego dysku gruzowego otaczającego gwiazdę, który prawdopodobnie składa się z amalgamatu ziaren krzemianowych i węglowych. Ten pyłowy pierścień może być domem dla protoplanet, które są w trakcie procesu przekształcania się w pełnoprawne planety, lub też może być pyłowym następstwem dużej i niedawnej kolizji. Satelita Astronomiczny na Podczerwień (IRAS) wykrył w 1983 roku nadmiar ciepłej, podczerwonej emisji wokół gwiazdy, sfotografowanej później przez Kosmiczny Teleskop Spitzera NASA. Powinienem zauważyć, że odkrycie to było kolejnym piórem w czapce Vegi - pierwszą gwiazdą odkrytą w otoczeniu dysku ciepłego pyłu.

Już w 12 000 lat p.n.e., Wega była Gwiazdą Polarną i będzie nią ponownie około 13 700 roku AD. Siły grawitacyjne wywierane przez Słońce i Księżyc na wybrzuszenie równikowe Ziemi powodują powolny obrót osi z okresem około 26 000 lat. W tej chwili oś północna wskazuje na Polaris w Małym Chochli, naszą obecną Gwiazdę Północną. Ale za 12 000 lat będzie zmierzać w kierunku Wegi, zapewniając, że sława tej gwiazdy będzie trwała przez tysiąclecia. Jest tego więcej. Dziesięć cykli precesji od teraz przejdzie ona najbliżej Ziemi i będzie świecić jaśniej niż kiedykolwiek przy magnitudzie -1,4!

**By Bob King

**Source